“Ly rượu mừng” – Khúc hoan ca đậm tình dân tộc

Những năm còn đi học, năm nào họp bạn hay làm lễ tổng kết gần tới Tết là bọn chúng tôi đều hát vang bài Ly rượu mừng. Bài hát đã ra đời trên 60 năm (năm 1952) rất  thịnh hành ở miền Nam trước 75, được hát trong và ngoài nước dưới nhiều hình thức trong dịp xuân về, nhưng sau 75 bài hát bị tạm dừng.

Theo nhà báo Nguyên Minh, nguyên do là việc nhắc tới người lính, tới từ “đời lính”, “binh sĩ” mà bài hát này đã không được hát suốt 40 năm: “Chính yếu tố người lính làm bài hát không được hát trở lại. Người lính là người lính nào?”. Sau nầy người ta mới xác định được Ly rượu mừng sáng tác khoảng thời gian 1951-1953. Tư liệu cũng cho thấy đó là bài hát viết về người lính chống Pháp. Và phải chờ trên 40 năm qua, dựa trên những cơ sở đó, Cục Nghệ thuật biểu diễn đã cấp phép cho bài hát được lưu hành hồi đầu năm 2016. “Đó là bài hát về người lính chống Pháp. Bài hát cuối cùng đã được giải oan”. Đây là niềm vui lớn cho những người yêu nhạc, thể hiện tình dân tộc và đại đoàn kết, phải nói âm nhạc không biên giới làm cho chúng ta gần lại bên nhau.

Trên website cá nhân, nhà thơ Du Tử Lê từng viết: “Tôi muốn gọi Ly rượu mừng là xuân khúc kinh điển nhất của nền tân nhạc Việt Nam. Tính chất ‘kinh điển’ hiểu theo nghĩa không một thành phần nào của xã hội bị bỏ quên. Và, một cách ý thức, tác giả, đã sắp lại bậc thang giá trị của các thành phần xã hội, với lòng trân trọng, biết ơn của mình”.

Một điều đặc biệt là trong toàn bài chỉ có một chữ “xuân” duy nhất trong câu đầu: “Ngày xuân nâng chén ta chúc nơi nơi”. Nếu bỏ chữ “xuân” thì cả bài chỉ hoàn toàn nói về chúc tụng mọi người và đất nước, không có một chút xíu gì về Tết cả. Song mọi người vẫn hiểu là chúc tụng ngày Tết, vì truyền thống dân tộc là chúc tụng, vui mừng nhau trong dịp đầu năm.

Bởi vậy, Ly rượu mừng luôn được coi là bài hát tượng trưng cho dịp xuân về, Tết đến. Chính vì thế mà đời sống âm nhạc của nó rất dài trên nửa thế kỷ qua. Không phải ngẫu nhiên mà Đài truyền hình VTV chọn bài hát nầy để kết thúc chương trình Giai điệu tự hào tháng 12.2016 đã khiến nhiều người xúc động. PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái nói “Ly rượu mừng là ly rượu quá xứng đáng để tiễn một năm cũ đi”.

Như một Happy New year của Việt Nam, đây là một bài hát tiêu biểu cho ngày Tết, tuy không nói đến pháo nổ, hoa mai hoa đào nở, bánh kẹo trái cây… Với điệu nhạc Valse vui tươi, giai điệu trầm bổng, tiết tấu sống động, lời ca đơn giản, bài hát rất  thích hợp với mọi tầng lớp dễ hát, dễ nhớ nên rất gần gũi.

Nhạc sĩ Phạm Đình Chương là một tên tuổi lớn trong nền âm nhạc Việt Nam. Ông sinh năm 1929 tại Bạch Mai, Hà Nội. Xuất thân trong một gia đình truyền thống âm nhạc, cha của Phạm Đình Chương là ông Phạm Đình Phụng. Anh em đều là những người tài năng như anh trai Phạm Đình Viêm là ca sĩ Hoài Trung, chị gái Phạm Thị Quang Thái, tức ca sĩ Thái Hằng, vợ nhạc sĩ Phạm Duy, và cô em gái út Phạm Thị Băng Thanh, tức ca sĩ Thái Thanh tất cả là thành viên của Ban hợp ca nổi tiếng Thăng Long. Ông bắt đầu sáng tác vào năm 1947 khi mới 18 tuổi với ca khúc Ra đi khi trời vừa sáng.

Trong thập niên 1950, ông sáng tác những ca khúc thành công như Ly rượu mừng, Thuở ban đầu, Xóm đêm, Đón xuân, Tiếng dân chài, Hội trùng dương… thập niên 1960, ông sáng tác Nửa hồn thương đau, Khi cuộc tình đã chết, Người đi qua đời tôi…

Phần nhiều những nhạc phẩm của ông thường được xếp vào dòng tiền chiến bởi mang phong cách trữ tình lãng mạn. Các nhạc phẩm đầu tiên như Ra đi khi trời vừa sáng, Hò leo núi… nét nhạc rất hùng kháng, tươi trẻ.

Nhắc đến Ly rượu mừng là phải nhắc đến ban hợp ca Thăng Long vì chính ban nầy làm nên tên tuổi bài hát từ những thập niên 50 và nó thường được hát hợp ca hay đơn ca có tốp bè phụ họa.

Vào đầu bài hát là lời chúc thân mật: “Ngày xuân nâng chén ta chúc nơi nơi”, sau đó là chúc từng đối tượng gần gũi: “Mừng anh nông phu vui lúa thơm hơi đến người thương gia mang nhiều niềm vui, mã đáo thành công, lợi tức nhiều”, rồi đến chúc người công nhân ấm no, thoát đời nghèo khó… Quả là bức tranh sinh động lạc quan cho mọi tầng lớp, là khúc hoan ca an lạc thái bình:

N.D (HNS)